قوانین درباره تنبیه بدنی دانش آموزان چه می گویند؟

 فاطمه محمد مرادی: برای کنترل و بر قراری نظم در مدرسه و کلاس، تنبیه  شاگردان قانون گریز و البته  گستاخ اجتناب‌ناپذیر است هر چند به هیچ عنوان   موافق تنبیه بدنی نیستم و آن را امری قبیح می دانم چرا که این رویه می تواند حتی نتیجه معکوس نیز داشته باشد. ولی نباید به بهانه اجتناب از تنبیه بدنی، معلمان و مسئولان مدرسه را نیز به سمت بی تفاوتی به دانش‌آموزان سوق دهیم


اخباری که هر از گاهی  از نوع برخورد برخی معلمان با دانش‌آموزان در گوشه و کنار به گوش می‌رسد و البته واکنش ها و تبعات ناگوار این برخوردها جز برانگیختن حس تأسف در جامعه حاصلی ندارد. حال آنکه  این روزها به لطف گسترش شبکه‌های مجازی و انتشار اخبار و فیلم‌های مستند هر اتفاقی حتی در دورترین نقاط کشور که رخ دهد بلافاصله به طور گسترده  انعکاس پیدا می‌کند و دیگر نمی‌توان منکر چنین وقایعی شد. همین چندی قبل بود که انتشار  فیلم تنبیه بدنی چند دانش‌آموز دل هر بیننده ای  را به درد آورد یا اعلام  خبر خودکشی دانش‌آموز دختری که درکلاس مورد تحقیر و توهین قرار گرفته بود ذهن خانواده‌ها را بشدت آشفته کرد و البته خبر خودکشی پسر 13 ساله کرمانشاهی در دستشویی مدرسه علامت سؤال بزرگی در ذهن مخاطب  به وجود می‌آورد که چرا در کمتر از یک سال چند دانش‌آموز باید دست به خودکشی بزنند؟ ضمن اینکه آموزش و پرورش به عنوان یک ارگان مهم تربیتی و آموزشی چه نقشی در این میان ایفا می‌کند؟
 معلمان همیشه به اسطوره‌های صبر و از خود گذشتگی شهره بوده‌اند اما حالا چه اتفاقی افتاده که آستانه تحمل  این اسوه‌های شکیبایی پایین آمده که در مقابل شیطنت‌های کودکانه و دل ندادن برخی از  آنها به درس و مشق چنین  واکنش‌هایی نشان می‌دهند. البته نباید یکطرفه به قاضی رفت و دانش‌آموزان امروز را با کودکان
20 ،30 سال قبل و پیش از آن  مقایسه کرد اما بی‌تردید  مدرسه، خانه دوم بچه‌ها و چه بسا خانه اول آنهاست  چرا که مدیر،  معلم و مربی باید آنقدر مهارت و دانش داشته باشند که بتوانند نواقص تربیتی خانواده‌ها  را نیز به درستی ترمیم کنند و به وظیفه اصلی خود که همانا انسان‌سازی است عمل کنند. مگر نه این است که  معلمی ‌شغل انبیاست؟

تنبیه بدنی دانش‌آموزان تخلف است
 حجت الاسلام والمسلمین مصطفی ناصری زنجانی -معاون حقوقی و امورمجلس وزارت آموزش و پرورش- درباره میزان شکایت والدین از تنبیه بدنی فرزندان شان در مدرسه  می‌گوید: « از آنجا که به موجب ماده 77 آئین نامه اجرایی مدارس، تنبیه بدنی از سوی  کادر اداری و آموزشی تخلف اداری محسوب می‌شود،  سال گذشته  از سوی  هیأت‌های بدوی رسیدگی به تخلفات اداری سراسر کشور حدود 40 فقره پرونده اتهامی‌ با موضوع تنبیه بدنی، رسیدگی و  نسبت به صدور آرای متناسب اقدام شد.» 

  به گفته وی،  علاوه بر اعمال مجازات‌های مقرر در قانون، از آنجا که در رسیدگی به تخلفات کارکنان، میزان آشنایی مدیران و کارمندان مشمول قانون در کاهش تخلفات و  استیفای حقوق آنها مؤثر است و از طرفی  موجبات رضایت فرهنگیان را نیز  فراهم خواهد کرد،  بنا بر قاعده « قبح عقاب بلابیان » دفتر هماهنگی هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری این معاونت با همکاری اداره کل ارزیابی عملکرد وزارت آموزش و پرورش به منظور آشنایی هر چه بیشتر مدیران واحدهای آموزشی با مسائل و موضوعات مبتلابه حقوقی اقدام به برگزاری دوره‌های آموزشی در سراسر کشور بویژه شهرتهران کرده  است.»

در تمامی حوزه‌های منابع انسانی تشویق و تنبیه از اقدام‌های ضروری و تاًثیرگذار در ایجاد انگیزه بوده و بازدارنده بی‌نظمی است.  البته استفاده از این ابزارها در هر محیطی باید در چارچوب مقررات و ضوابط و قوانین مربوطه و با توجه به صلاحیت افراد مجری اجرا شود. بنابراین  به طور مطلق نمی‌توان گفت تنبیه دانش‌آموزان در مدارس مطرود است اما  معلمان و مدیران مدارس در این خصوص   موظف به رعایت مقررات و قوانین جاری هستند.

شرایط تنبیه مجاز  
 مسعود غفاری راد- کارشناس ارشد حقوق خصوصی- نیز  در این باره می‌گوید:  «  سال 1379آیین‌نامه  اجرایی مدارس به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش رسید. به استناد ماده 5 قانون تأسیس شورای عالی آموزش و پرورش مصوب مجلس شورای اسلامی نیز  مصوبات این شورا معتبر بوده و برای مؤسسات  ذی ربط لازم الاجراست. فصل ششم این آیین‌نامه به مقررات انضباطی دانش‌آموزان پرداخته است و در ذیل ماده 76  موارد تنبیهی را که معلمان و مسئولان مدرسه مجاز هستند در صورت تخلف دانش‌آموزان آن هم به  شرطی که راهنمایی‌ها و چاره‌جویی‌های تربیتی در آنها مفید و مؤثر واقع نشده است اعمال کنند. احصاء  کرده است. این موارد از این قرارند:
1-   تذکر و اخطار شفاهی به طور خصوصی
2-  تذکر و اخطار شفاهی در حضور دانش‌آموزان کلاس مربوطه
3-  تغییر کلاس در صورت وجود کلاس‌های متعدد در پایه، با اطلاع اولیای دانش‌آموز
4- اخطار کتبی و اطلاع به ولی دانش‌آموز
5- اخراج موقت از مدرسه با اطلاع قبلی ولی دانش‌آموز حداکثر برای سه روز
6- انتقال به مدرسه دیگر
ماده 77 همین آیین‌نامه تأکید می‌کند «هر گونه تنبیه دیگر از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکلیف درس به منظور  تنبیه ممنوع است».
به گفته وی، قانونگذار قبل از این که به بیان و تشریح موارد تنبیهی بپردازد در ماده 75 متذکر این نکته شده است که تنبیه باید دانش‌آموز را به اشتباه خود متوجه و زمینه مناسب را برای ایجاد رفتار مطلوب در وی فراهم کند، بنابراین  اعمال تنبیه باید متکی بر یافته‌های علمی و استفاده از الگوی مناسب تغییر رفتار باشد.
غفاری راد درباره اینکه چنانچه نسبت به دانش‌آموزان تنبیه بدنی یا سایر موارد تنبیهی که طبق مقررات ممنوع اعلام شده اعمال شود  چه حقوقی برای والدین پیش‌بینی شده است، اظهار داشت: « به استناد بند2 ماده 8 قانون رسیدگی به تخلفات اداری اگر کارمندی در انجام وظایف محوله، قوانین و مقررات مربوطه را از روی عمد یا ناآگاهی نادیده گرفته و نقض کند مرتکب تخلف اداری شده و قابل تعقیب در هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری است. بنابراین  اگر معلم یا هر یک از مسئولان مدرسه مبادرت به تنبیه بدنی دانش‌آموزان و یا سایرتنبیهاتی که طبق ماده 77 آئین‌نامه، ممنوع شده  کنند مرتکب تخلف اداری شده است و والدین دانش‌آموز  می توانند مراتب را با طرح شکایت به هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری کارکنان، مستقر در هر وزارتخانه اعلام و پیگیری کنند. همچنین  براساس ماده 19 قانون رسیدگی به تخلفات اداری،  چنانچه تخلف کارکنان دولت به گونه‌ای باشد که با یکی از مصادیق مجرمانه ذکر شده در قوانین جزایی مطابقت کند علاوه بر پیگیری در هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری باید برای  رسیدگی به جنبه کیفری موضوع مراتب به مراجع قضایی ذی صلاح ارسال شود.»

وی در خصوص مسئولیت مدیران مدارس نیز گفت: «مسئولیت حسن اجرای مقررات و ضوابط در هر یک از دستگاه‌های اجرایی برعهده بالاترین مقام اجرایی است و مدیرانی که تخلف کارمند تحت امر خود را به مراجع ذیصلاح گزارش نکنند، خود مرتکب تخلف اداری شده‌اند. براساس ماده 82  آیین‌نامه اجرایی مدارس، مدیر مدرسه موظف است همکارانش را نسبت به موارد انضباطی آگاه کند و ممنوعیت تنبیه بدنی را تذکر دهد و در صورت مشاهده تخلف نیز مراتب را به منظور  اطلاع و اقدام لازم به اداره آموزش و پرورش منطقه گزارش دهد. در ضمن براساس ماده 85 همان آیین‌نامه  مدیر مدرسه موظف است وظایف دانش‌آموزان و چگونگی تشویق‌ها و تنبیه‌های پیش‌بینی شده را به صورت اجمالی و متناسب با سن و فهم دانش‌آموزان به آنان آموزش دهد.»

بی‌تردید محیط مدرسه یا کلاس درس به عنوان یک اجتماع، نیازمند نظم و انضباط  است تا با برخورداری ازامنیت و آرامش به مکانی تبدیل شود که دانش‌آموزان و اولیای مدرسه، بتوانند بهره لازم و مطلوب را کسب کنند و حقوقی از یکدیگر ضایع نکنند. اما گاهی  شاهد حضور شاگردانی  در کلاس درس هستیم  که با بروز رفتارهای هنجارشکن خود باعث بر هم زدن نظم مدرسه و کلاس درس می‌شوند.

مراقب بی‌تفاوتی معلمان هم باشیم
فاطمه محمد مرادی آموزگار مقطع ابتدایی نیز در این باره می‌گوید: « برهم خوردن آرامش کلاس، عامل بسیار مهمی درایجاد  اختلال یادگیری  دانش‌آموزان است. برای کنترل و بر قراری نظم در مدرسه و کلاس، تنبیه  شاگردان قانون گریز و گستاخ اجتناب‌ناپذیر است هر چند به هیچ عنوان   موافق تنبیه بدنی نیستم و آن را امری قبیح می دانم چرا که این رویه می تواند حتی نتیجه معکوس نیز داشته باشد. ولی نباید به بهانه اجتناب از تنبیه بدنی، معلمان و مسئولان مدرسه را نیز به سمت بی تفاوتی به دانش‌آموزان سوق دهیم. 

متأسفانه  گاهی با  دانش‌آموزانی مواجه می شویم که نه تنها نسبت به تذکرات اولیای مدرسه اطاعت‌پذیری ندارد بلکه ممکن است با اهانت و توهین به  معلم یا سایر اولیای مدرسه  و با رفتار گستاخانه خود باعث از بین رفتن ارزش وجودی معلم نزد سایر همکلاسی‌ها  شوند. اما تأسف بارتر زمانی است که برخی پدران و مادران نیز، رفتار فرزندشان را تقبیح نکرده و حتی در مواردی والدین نیز درحمایت از فرزند متخلف خود با اولیای مدرسه رفتار توهین‌آمیز دارند.»

در نظامات حقوقی هر جا صحبت از تکلیف باشد در مقابل، حقوقی نیز تعریف شده است، همانگونه که قانونگذار تنبیه بدنی دانش‌آموزان را ممنوع کرده است حقوقی را نیز برای معلمان محترم و سایر مسئولان مدارس پیش‌بینی کرده است و البته  تکالیفی را نیز برای دانش‌آموزان مقرر داشته است.
غفاری راد در این باره می‌گوید:  «ذیل بند 1 از فصل ششم آیین‌نامه اجرایی به حقوق معلمان و مسئولان مدرسه اشاره شده است. ضمن اینکه به طور کلی توهین  به هر شخصی دارای وصف کیفری است و درصورت اثبات جرم، مجرم متحمل مجازات ذکر شده درماده 606 قانون مجازات اسلامی خواهد شد.

به طور خاص درخصوص اهانت به  کارمندان دولت در حال انجام وظیفه یا به سبب آن مجازات حبس یا شلاق یا جزای نقدی در نظر گرفته شده است بنابراین اگر کسی به هر نحوی چه با به کار بردن الفاظ رکیک یا حرکات دست مانند هل دادن، هریک از مسئولان مدرسه یا معلمان را مورد اهانت قرار دهد به اتهام توهین به اعضای دولت می‌تواند تحت تعقیب قرار گیرد و شاکی می‌تواند از طریق نیروی انتظامی و مراجع قضایی موضوع را پس از طرح  شکایت پیگیری کند.»

حجت الاسلام ناصری زنجانی معاونت حقوقی وزارت آموزش و پرورش نیز درباره رسیدگی به تخلفات مدارس گفت:«  درصورت هرگونه اعتراض بر عملکرد آموزشی مدارس دولتی  می‌بایست موضوع حسب مورد از طریق معاونت آموزش ابتدایی یا معاونت آموزش متوسطه یا اداره کل ارزیابی عملکرد و پاسخگویی به شکایت پیگیری شود اما  چنانچه اقدام‌های  مدیران و مسئولان مدرسه برخلاف قوانین و مقررات و بخشنامه‌های صادره بوده و مشمول یکی از عناوین 38گانه ذیل ماده 8 قانون رسیدگی به تخلفات اداری یا از مصادیق تخلفات ناشی از اجرای قانون تأسیس و اداره مدارس، مراکز آموزشی و مراکز پرورشی غیردولتی باشد، به استناد مواد 33 الی 35 قانون مذکور موضوع حسب مورد قابلیت طرح در هیأت‌های بدوی رسیدگی به تخلفات اداری آموزش و پرورش و شورای نظارت را خواهد داشت.»ایران